یادمان

احداث کارخانه سنگ‌شکن در چند متری شهر ساسانی جره کازرون

محل احداث این کارخانه سنگ‌شکن در ضلع جنوبی آثار به جا مانده از یک شهر باستانی متعلق به دوره ساسانیان که مشهورترین بنای آن، چارطاقی جره است در شمال شرقی این محوطه باستانی، است. این کارخانه به تازگی ساخته شده و در حال حاضر علاوه بر تجهیز کارگاه و راه اندازی ماشین آلات، عملیات زیرسازی جهت دسترسی مناسب‌تر به آن نیز در دست اقدام است.

با توجه به ظرفیت این کارخانه و به پروژه های عمرانی بزرگ و نیمه بزرگی که در منطقه جره و بالاده در دست ساخت است، نمی توان تولیدات این کارخانه سنگ شکن را صرفاً برای تامین نیازهای محلی دانست چرا که به نظر می رسد حجم تولیدات شن و ماسه آن به مراتب بالا خواهد بود، همین مسئله نیز امکان تخریب این محوطه باستانی و استفاده از سنگ های موجود در آن را برای تولید شن و ماسه تقویت می کند.

در حال حاضر معدن سنگی که این کارخانه در حال برداشت سنگ از آن است، سنگ های رودخانه ای و حاشیه رودخانه در مجاورت محوطه باستانی و در 200متری چارطاقی جره است. بدون تردید برداشت سنگ از رودخانه جره در ضلع شرقی این محوطه باستانی، در نهیات به از بین رفتن آثار و بقایای کشف ناشده بازمانده از دوران ساسانیان در این محوطه خواهد شد.

نزد ساسانیان آب تقدس بالایی داشت، در اغلب مناطق و محوطه های تاریخی بامانده از این دوران ساخت و سازهای فراوانی برای استفاده بهینه از آب به دست آمده است، بی تردید در حاشیه های رودخانه جره که از این محوطه باستانی عبور می کند نیز در صورت انجام تحقیقات باستان شناسانه می توان شواهدی از این دست را پیدا کرد.

در موردی دیگر در کازرون نیز شهر تاریخی بیشاپور نیز که رودخانه تنگ چوگان از کنار ان عبور می کند زمانی که ماشین آلات راهسازی برای تسطیح سطح رودخانه مجاور شهر در حال فعالیت بودند بولدوزرها آثار باقی مانده از یک بند باستانی را به طور کلی از میان بردند.

تاکنون برداشت مستقیم سنگ از این محوطه باستانی جهت استفاده در کارخانه سنگ شکن و تولید شن و ماسه انجام نشده است اما بدون شک احداث این کارخانه در مجاورت این محوطه باستانی که بخش های زیادی از آثار آن سنگی است، می تواند در نهایت به خطری بزرگ برای این آثار بدل شود. تردیدی نیست اگر محافظت ها و تذکرات لازم در این باره بهصاحبان این کارخانه داده نوشد چندی دیگر آثار سنگی به جا مانده از این شهر در این کارخانه به شن و ماسه تبدیل خواهند شد.

چارطاقی جره که به دستور مهرنارسه وزیر معروف و خوش نام دوره ساسانی ساخته شده است با طول اضلاع 14.30، یکی از بزرگترین و سالم ترین چارطاقی های به جا مانده دوران ساسانیان است. این چارطاقی در شمال شرقی شهر باستانی مربع مستطیل شکلی بنا شده است.

علاوه بر برخی آثار سنگی به جا مانده در این محوطه باستانی، قسمتی از پایه دیواره بناهای شهر و همچنین تکه های فراوان سفال در گوشه کنار ان به وفور دیده می شود.

این محوطه باستانی بر فراز تپه ای واقع شده است و به جز ضلع شرقی که توسط رودخانه کاملاً مشخص و مجزا شده، در سه ضلع دیگر به اراضی مسطح و تپه های مجاور منتهی می شود. چارطاقی جره که نزد بومیان به چارطاقی بالاده معروف است در چهارکیلومتری شمال بالاده و در 50کیلومتری شرق کازرون قرار دارد.

آتشکده یا چارطاقی جره سالهاست بدون هرگونه حصار و حفاظت فیزیکی در بلندای تپه ای که بر فراز آن ساخته شده است رها شده، با این همه معماری این بنا چنان است که در طول این همه سالیان خود را از گزند بلایا سالم و سلامت گذرانده است، این چارطاقی دارای ابعادی به طول14.30 متر است و با سنگ­های تراش خورده و با نمایی محدب بنا نهاده شده است. وجود درگاه­های وسیع و شکل خاص سقف آن نیز از دیگر ویژگی­های خاص معماری آن محسوب می­شود.

ابعاد بزرگ این چارطاقی موجب آن شده است که هر بیننده ای بتواند هیبت آن را از فاصله چندکیلومتری بر فراز تپه­ای که بر آن بنا شده و در مجاورت رودخانه­ی جره به تماشا بنشیند.

بر اساس نوشته های دکتر رضا مرادی غیاث آبادی در کتاب "بناهای تقویمی و نجومی ایران" آتشکده ها و همینطور اتشکده جره صرفنظر از کاربرد چهارطاقی به عنوان آتشکده یا هر مورد دیگر، سازوکار خاص تقویمی و گاهشماری داشته‌اند.